การประมงพื้นบ้านกับการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเล
การประมงพื้นบ้านเป็นมากกว่าเพียงการจับปลา แต่เป็นวิถีชีวิตที่สืบทอดมาอย่างยาวนานของชุมชนชายฝั่งทะเลไทย นอกจากจะเป็นแหล่งอาหารและรายได้สำคัญแล้ว การประมงพื้นบ้านยังมีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเล ด้วยวิธีการจับสัตว์น้ำที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม การเลือกจับสัตว์น้ำตามฤดูกาล และการดูแลรักษาระบบนิเวศชายฝั่ง ชาวประมงพื้นบ้านจึงเป็นทั้งผู้ใช้และผู้พิทักษ์ท้องทะเลไทย
ในบทความนี้ เราจะมาทำความเข้าใจเกี่ยวกับการทำประมงพื้นบ้าน จนไปถึงรูปแบบต่าง ๆ รวมไปถึงอุปกรณ์สำหรับทำประมงที่ควรรู้ไว้ด้วย
ประมงพื้นบ้าน คืออะไร
ประมงพื้นบ้าน หมายถึง การทำประมงขนาดเล็กโดยชาวบ้านในชุมชนชายฝั่งทะเล ทั้งชายและหญิง ที่ใช้เรือขนาดเล็กหรือไม่ใช้เรือ และใช้เครื่องมือประมงแบบดั้งเดิมที่ไม่ทำลายล้าง เพื่อจับสัตว์น้ำบริเวณชายฝั่งเป็นหลัก โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อการบริโภคในครัวเรือนและจำหน่ายเป็นรายได้เสริม ประมงพื้นบ้านมีความสำคัญต่อความมั่นคงทางอาหารและเศรษฐกิจของชุมชนชายฝั่ง รวมถึงการรักษาวิถีชีวิตและภูมิปัญญาท้องถิ่น
รูปแบบการทำประมงพื้นบ้าน
การประมงพื้นบ้านมีรูปแบบที่หลากหลาย สะท้อนถึงภูมิปัญญาและการปรับตัวของชาวประมงให้เข้ากับสภาพแวดล้อมและทรัพยากรในท้องถิ่น แต่ละรูปแบบมีเอกลักษณ์และวิธีการที่แตกต่างกัน โดยสามารถแบ่งออกเป็นสองประเภทหลัก ได้แก่ การประมงพื้นบ้านแบบใช้เรือ และการประมงพื้นบ้านแบบใช้เครื่องมือดัก
ประมงพื้นบ้านแบบใช้เรือ
ประมงพื้นบ้านแบบใช้เรือ เป็นการทำประมงโดยใช้เรือขนาดเล็ก มักเป็นเรือหางยาวหรือเรือประมงขนาดไม่เกิน 10 ตันกรอส ออกหาปลาในบริเวณชายฝั่งไม่ไกลจากฝั่งมากนัก จุดเด่นของการประมงแบบนี้คือความคล่องตัวและการปรับเปลี่ยนวิธีการจับปลาตามฤดูกาลและชนิดของสัตว์น้ำ เครื่องมือที่ใช้มักเป็นอวนขนาดเล็ก เบ็ดราว หรือลอบ ซึ่งมีผลกระทบต่อระบบนิเวศน้อยกว่าการประมงเชิงพาณิชย์
ประมงพื้นบ้านแบบใช้เครื่องมือดัก
ประมงพื้นบ้านแบบใช้เครื่องมือดัก เป็นการทำประมงโดยไม่ใช้เรือหรือใช้เรือขนาดเล็กมาก มักทำในบริเวณชายฝั่งหรือป่าชายเลน เครื่องมือที่ใช้มีหลากหลาย เช่น ไซ ลอบ โพงพาง และยอ แต่ละชนิดออกแบบมาเพื่อจับสัตว์น้ำเฉพาะประเภท จุดเด่นของการประมงแบบนี้คือการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการออกแบบเครื่องมือให้เหมาะกับสภาพพื้นที่และชนิดของสัตว์น้ำ ทำให้สามารถจับสัตว์น้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพโดยไม่ทำลายระบบนิเวศ
อุปกรณ์สำหรับการทำประมงพื้นบ้าน
อุปกรณ์สำหรับการทำประมงพื้นบ้านในทะเลมีหลากหลายชนิด แต่ละชนิดมีลักษณะเฉพาะและใช้จับสัตว์น้ำแตกต่างกัน ดังนี้
- อวนลอย: เป็นอวนที่ลอยอยู่ในน้ำ ใช้จับปลาที่ว่ายผ่านมาติดตาอวน เหมาะสำหรับจับปลาผิวน้ำหลายชนิด เช่น ปลาทู ปลาลัง
- เบ็ดราว: เป็นเชือกยาวที่มีเบ็ดหลายตัวผูกติดอยู่ ใช้จับปลาขนาดใหญ่ เช่น ปลาเก๋า ปลากะพง โดยใช้เหยื่อล่อ
- ลอบ: เป็นกรงดักปลาหรือสัตว์น้ำอื่นๆ มีทางเข้าแต่ออกยาก ใช้จับปู ปลาหมึก หรือปลาเศรษฐกิจบางชนิด
- แห: เป็นอวนทรงกลมที่ใช้ทอดลงไปในน้ำเพื่อคลุมฝูงปลา เหมาะสำหรับจับปลาในน้ำตื้นหรือบริเวณชายฝั่ง
- ไซ: เป็นเครื่องมือดักสัตว์น้ำทำจากไม้ไผ่หรือลวด มีรูปร่างคล้ายกรวย ใช้ดักปลาหรือกุ้งในบริเวณน้ำตื้น
- เบ็ดมือ: เป็นเบ็ดที่ใช้มือถือ มีด้ามจับและเชือก ใช้จับปลาโดยตรง เหมาะสำหรับการตกปลาเพื่อการพักผ่อนหรือจับปลาในปริมาณน้อย
- ฉมวก: เป็นอาวุธคล้ายหอกใช้แทงปลา มักใช้ในเวลากลางคืนโดยใช้แสงไฟล่อปลา เหมาะสำหรับจับปลาขนาดใหญ่ในน้ำตื้น
ประมงพื้นบ้านช่วยอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลได้อย่างไร
การทำประมงพื้นบ้านมีส่วนช่วยในการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลได้หลายทาง เนื่องจากวิธีการจับสัตว์น้ำที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ชาวประมงพื้นบ้านมักใช้เครื่องมือที่เลือกจับเฉพาะสัตว์น้ำขนาดโตและไม่ทำลายแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำ นอกจากนี้ ยังมีการเว้นช่วงการจับในฤดูวางไข่ และมีส่วนร่วมในการดูแลและฟื้นฟูระบบนิเวศชายฝั่ง เช่น การปลูกป่าชายเลน การสร้างแนวปะการังเทียม ซึ่งช่วยเพิ่มแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำวัยอ่อน สำหรับใครที่อยากเที่ยวพังงาแบบอนุรักษ์ กิจกรรมประมงพื้นบ้านเป็นอีกหนึ่งรูปแบบการเที่ยวเชิงอนุรักษ์ที่น่าสนใจ
สรุป
การประมงพื้นบ้านไม่เพียงแต่เป็นวิถีชีวิตที่สำคัญของชุมชนชายฝั่ง แต่ยังมีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลอีกด้วย สำหรับผู้ที่สนใจสัมผัสวิถีชีวิตชาวประมงและเรียนรู้เกี่ยวกับการทำประมงพื้นบ้าน เรามีทริปการจับปลาทะเลที่ให้คุณได้ทดลองทำกิจกรรมประมงพื้นบ้านด้วยตัวเอง สัมผัสประสบการณ์การจับปลา การใช้เครื่องมือประมงแบบดั้งเดิม และเรียนรู้วิถีชีวิตของชาวประมงอย่างใกล้ชิด
สนใจร่วมกิจกรรมการจับปลาทะเลและสัมผัสวิถีชีวิตชาวประมงพื้นบ้าน สามารถแวะมาพักได้ที่ที่พักเกาะยาวน้อย พาราไดซ์ เกาะยาว รีสอร์ท (Paradise Koh Yao Resort) เรามีกิจกรรมจับปลาที่ช่วยให้คุณได้สัมผัสวิถีชีวิตของชาวประมงแบบดั้งเดิม พร้อมทั้งเรียนรู้ถึงความสำคัญของการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลไปพร้อมกัน มาร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการสืบสานวัฒนธรรมและอนุรักษ์ทะเลไทยไปด้วยกัน
